تصویب قانون کار در سال ١٣٢٥ با همگامی زحمتکشان و بزرگترین سازمان سندیکایی اش شورای متحده مرکزی انجام گرفت و به یکی از آرزوهای زحمتکشان از سالهای آغازین ١٢٧٠ جامه عمل پوشاند. قانون کار پس از قانون اساسی مهمترین قانون در هر جامعه ای به شمار می رود زیرا تنظیم کننده روابط کار بین تولید کنندگان نعمات جامعه یعنی طبقه کارگر و روابط تولید است. قانون کار از ماهیت نظام های اجتماعی حاکم بر کشورها و مبارزات طبقه کارگر تبعیت می کند. با این همه در ارتجاعی ترین نظام ها نیز به دلیل حضور گسترده کمی و کیفی زحمتکشان در جامعه و در تولید قانون کار نمی تواند بع صراحت حقوق کارگران را در مناسبات و شرایط کار نادیده بگیرد و به توجیه یک جانبه استثمار کارگران پرداخته و در دفاع از سرمایه داران بپردازد.

تصویب قانون کار در ٢٩ آبان ١٣٦٩ که حاصل توازون قوا در جامعه آن روز بود و سرمایه داری سنتی تجاری تمام تلاش خود را نمود تا این قانون را حذف و به جای آن قانون اجاره را به جنبش کارگری تحمیل کند. قانون مصوب اشکالات زیادی دارد اما پایه ای است بر روابط کار و سرمایه. ما برای آنکه نقش موثر سندیکاهای کارگری در تحولات جامعه را نشان دهیم به مبارزات شورای متحده مرکزی قدرتمندترین تشکل سراسری کارگران ایران در دهه ٢٠ می پردازیم.

شورای متحده مرکزی قدرتمندترین تشکل سراسری کارگران ایران

در اردیبهشت سال ١٣٢٣ روز جهانی کارگر، ” شورای متحده مرکزی اتحادیه های کارگران و زحمتکشان ایران” به عنوان تشکل سراسری کارگران و زحمتکشان تشکیل شد.

تاسیس شورای متحده مرکزی، در واقع نقطه عطفی در جنبش کارگری و مجموعه جنبش دمکراتیک و ملی ایران و حاصل مبارزات ٤٠ ساله طبقه کارگر ایران بود. جمع بست تجارب مبارزات سندیکایی و اتحادیه های کارگران ایران و نیز بهره گیری از تجارب جهانی طبقه کارگر سبب شد طبقه کارگر ایران بتواند در مدتی کوتاه، پس از سرنگونی رژیم رضاخان، یعنی در فاصله سال های ١٣٢٠ تا ١٣٢٣، گام های عظیمی به پیش بردارد.

طی دهه های اولیه قرن اخیر، سندیکاها و اتحادیه های کارگران، به تدریج شکل گرفتند و برای کسب حقوق صنفی و سیاسی کارگران به مبارزه پرداختند. در زمان حکومت رضاخان بارها تشکل های کارگری مورد هجوم نیروهای انتظامی قرار گرفتند و فعالین آن ها، تحت شدیدترین پیگردها بودند. پس از سرنگونی رژیم رضاخان تشکل های صنفی کارگران با تجارب مبارزاتی دوران طولانی سرکوب و پیگرد پلیس رضاخان کار علنی خود را آغاز کردند. در سال ١٣٢١ از اتحاد تعدادی از سندیکاها و اتحادیه های کارگری، ” شورای مرکزی اتحادیه های کارگران ایران” با ٣٠ هزار عضو پا به عرصه وجود نهاد.

هجوم ارتجاع برای سرکوب جنبش کارگری، کارگران مبارز ایران را به فکر واداشت تا با متحد کردن تشکل های صنفی خود، برای مقابله با نیروهای ارتجاعی نیروی واحدی را سازمان دهند. در ١١ اردیبهشت ماه، اول ماه مه سال ١٣٢٣، و با متحد گشتن چهار اتحادیه قدرتمند آن زمان ” اتحادیه مرکزی کارگران”، اتحادیه کارگران و برزگران”، ” اتحادیه کارگران راه آهن” و “اتحادیه زحمتکشان ایران” و چند اتحادیه کارگری دیگر به هم پیوسته و بدین ترتیب ” شورای متحده اتحادیه کارگران و زحمتکشان ایران” را تشکیل دادند. شورای متحده از بدو تاسیس، ٥٠ هزار عضو داشت و به زودی توانست بیش ٩٠٪؜ از کارگران ایران را در صفوف خود متشکل کند. روزنامه ” ظفر” به عنوان ارگان شورای متحده مرکزی انتشار یافت و نقش مهمی در بالا بردن آگاهی صنفی و سیاسی کارگران ایفا کرد .البته تشکل سراسری واقعی تنها دو سال بعد، یعنی پس از پایان جنگ بین المللی دوم و امکان تشکیل اتحادیه های کارگری علنی در خوزستان سازمان گرفت. در بهار1325، در آستانه جشن اول ماه مه، کارگران نفت خوزستان تشکیل اتحادیه خود را تحت عنوان سندیکای کارگران صنعت نفت خوزستان اعلام کردند و به شورای متحده مرکزی پیوستند. در روز جهانی کارگر سال 1325، نزدیک به 700 هزار کارگر در تظاهرات اول ماه مه شرکت کردند. بدینسان، پس از پنج سال مبارزه خونین که قربانی های بسیاری به جا گذاشت، اتحادیه های کارگری در سراسر کشور سازمان یافت. برای نخستین بار در سراسر ایران هیچ کارگاه و کارخانه مهمی نبود که کارگرانش متشکل نباشند. همه اتحادیه ها به یگانه مرکز سندیکایی کشور، یعنی شورای متحده مرکزی پیوسته بودند.

بزرگترین تشکل سندیکایی در ایران و خاورمیانه

شورای متحده مرکزی، به عنوان تشکل عظیم سراسری کارگران، نه تنها در ایران، بلکه در مقیاس خاورمیانه بی نظیر بود. شورای متحده مرکزی در سال 1325 مورد شناسائی سازمان جهانی کارگران، یعنی ” فدراسیون سندیکاهای جهانی” قرار گرفت و به عنوان یگانه مرکز سندیکائی اصیل در ایران به عضویت آن در آمد و در هیات رییسه آن عضو داشت. در داخل کشور نیز کلیه احزاب معتبر سیاسی: حزب توده ایران، حزب ایران، حزب سوسیالیست ایران، حزب جنگل و فرقه دمکرات آذربایجان، شورای متحده مرکزی را به عنوان یگانه مرکز سندیکایی کارگران و زحمتکشان ایران به رسمیت شناختند. دولت و وزارت کار (که ایجاد خود این وزارت خانه، محصول رشد جنبش سندیکایی کارگران بود) به شناسائی نقش شورای متحده مرکزی ناگزیر شدند و از این رو نمایندگی در شورای عالی کار را حق مسلم شورای متحده مرکزی شناختند.

دستاوردهای شورای متحده مرکزی

شورای متحده مرکزی با رهبری آگاهانه و نیروی متحد و یکپارچه طبقه کارگر موفق شد، در مدت کوتاه فعالیت علنی خود، دستاوردهای عظیم و تاریخی برای طبقه کارگر ایران کسب کند. از جمله دستاوردهای شورای متحده مرکزی به تصویب رساندن لایحه ای است که در سال 1323 به مجلس داد. در این لایحه، 8 ساعت کار در روز، دو هفته مرخصی سالیانه با استفاده ازحقوق، 6 هفته مرخصی برای زنان کارگر باردار، منع استفاده از کار کودکان کمتر از 12 سال و تامین بیمه های اجتماعی پیش بینی شده بود. با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی- اقتصادی 40 سال پیش، به سادگی می توان اهمیت رسمیت یافتن این حقوق را دریافت.

تدوین اولین قانون کار

روز ٥ مرداد ١٣٢٣، روزنامه ظفر،ارگان شورای متحده مرکزی کارگران و زحمتکشان ایران نوشت: ”بالاخره پس از دو سال انتظار، دولت… لایحه قانون کار را تقدیم مجلس نمود”. این اولین باری بود که تحت فشار طبقه کارگر و سازمان سراسری او، چنین لایحه ای به مجلس برده شد. اما هدف دولت وقت و به هیچ وجه تصویب یک قانون کار مترقی نبود. قانون کاری که دولت در دستور کار خود داشت را روزنامه ظفر چنین معرفی می کند:” این قانون که ما آن را گول زدن کارگران می خوانیم، به قدری مفتضح و ناقص است که اگر بخواهیم آن را شرح دهیم ستون های روزنامه گنجایش آن را نخواهد داشت”.سپس در همانجا اشکالات اساسی لایحه پیشنهادی دولت و پیشنهادهای مشخص شورای متحده مطرح می شود. ولی به این پیشنهادات اکتفا نمی کند.

راهپیمایی ها و گردهمآیی های متعددی از طرف کارگران، جهت پشتیبانی از تدوین یک قانون کار مترقی برپا می شود. در عین حال شورای متحده مرکزی، برای قانون کار طرحی تنظیم و به مجلس ارائه می کند. در کمیسیونی که برای بررسی این طرح تشکیل شد، نماینده شورای متحده مرکزی به عنوان نماینده واقعی کارگران سراسر ایران شرکت کرد. روزنامه ظفر مورخ ٣/٢/١٣٢٥ خبر می دهد:

” سومین جلسه کمیسیون مشورتی طرح قانون کار… با حضور آقایان روستا، نماینده شورای متحده… تشکیل و طرح مزبور پس از شور و اصلاح تقدیم شورای اقتصادی گردید (در آن زمان هنوز وزارت کار وجود نداشت”(.

روزنامه ظفر مورخ ٣٠/٢/١٣٢٦ خبر پیروزی کارگران را با این جملات انتشار داد:

” قانون کار تصویب شد. مشت محکم کارگران بر دهان ارتجاع فرود آمد”.

بدین ترتیب طبقه کارگر ایران توانست با نیروی متشکل و سازمان سراسری خود، یک پیروزی بزرگ و تاریخی کسب کند. اگرچه بعد از کودتای ٢٨ مرداد این قانون توسط حکومت کارگر کُش شاه مسخ شد و اکثریت مواد آن هیچگاه به اجرا در نیامد، ولی سنگ پایه و ستون فقرات آن توسط مبارزات ٤٠ ساله طبقه کارگر پی ریزی می شد. لازم به یاد آوریست که برای اولین بار تعطیلی اول ماه مه در این قانون به رسمیت شناخته شد و جزو تعطیلات رسمی کارگران محسوب گردید.

حملات ارتجاع علیه شورای متحده مرکزی

ارتجاع چه در جریان تکوین شورای متحده مرکزی و چه پس از آن، هیچگاه از توطئه علیه تشکل سراسری کارگران دست نکشید. در مرحله پیش از تشکیل شورای متحده، ارتجاع امید داشت تا با کمک افرادی که با ماسک طرفداری از کارگران در رهبری اتحادیه های کارگری جا گرفته بودند، در جنبش متحد سندیکائی تفرقه ایجاد کنند و مانع تشکیل یک سازمان سراسری گردند. ولی کارگران به خوبی این توطئه را فاش و خنثا ساختند و بسیاری از این عناصر مشکوک را طرد کردند.از جمله این افراد می توان از ” یوسف افتخاری” نام برد که از رهبری ” اتحادیه کارگران و برزگران” برکنار شد.

پس از تشکیل موفقیت آمیز شورای متحده مرکزی، هنگامی که ارتجاع و امپریالیسم توطئه های تفرقه افکنانه خود را نقش بر آب دیدند بیش از پیش به سرکوب کارگران روی آوردند.

سرکوب کارگران ابتدا از مازندران شروع شد. ارتجاع به دست عمال خود که تحت نام حزب وطن عمل می کردند، در کارخانه نساجی شاهی به خرابکاری پرداخت. در تبریز، سمنان، دامغان و دیگر شهرها نیز تحریکات شدت گرفت. در اصفهان سازمان ها و کلوب های کارگری مورد حمله واقع شد. عناصری مانند شمس صدری که اتحادیه دروغین “شورای مرکزی اتحادیه های کارگران و دهقانان و پیشه وران ایران” را تشکیل داده بودند با هم دستی پلیس، دفاتر اتحادیه های کارگری را مورد حمله قراردادند. ارتجاع و امپریالیسم که از پیوند سازمان های صنفی و سیاسی طبقه کارگر آگاه بودند و از آن هراس داشتند، حملات خود را علیه شورای متحده مرکزی سازمان دادند. ارتجاع داخلی به دستور و با کمک امپریالیسم انگلیس در سال ١٣٢٦ علیه شورای متحده مرکزی و سازمان های اصیل سندیکایی کارگران یورش بردند و به دنبال آن در سال ١٣٢٧، پس از یک صحنه سازی مضحک، شورای متحده مرکزی زحمتکشان را غیرقانونی اعلام کردند.

شورای متحده مرکزی در دوران کوتاه فعالیت علنی خود، در جنبش ضد فاشیستی و دمکراتیک و ملی مردم ایران نقش بسیار با اهمیتی ایفا کرد. نقش شورای متحده مرکزی در مبارزات اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژیک و بالا بردن آگاهی طبقاتی کارگران، به حدی بود که طبقه کارگر، به عنوان نیرومندترین قدرت در عرصه مبارزه ضد امپریالیستی و ضد رژیم استبدادی شکل گرفت.

بزرگداشت دستاوردهای شورای متحده مرکزی، در واقع تاکیدی است بر لزوم و اهمیت ایجاد تشکل سراسری طبقه کارگر و نقش موثر آن در تحولات جامعه هم به سود زحمتکشان و هم به سود آحاد مزدبگیران. طبقه کارگر اگر برای بازنشستگی، ٨ ساعت کار، مرخصی سالیانه با حقوق، مهدکودک، لباس و کفش کار و بیمه تامین اجتماعی جنگید، آن را تنها برای خود نخواست و این دستاوردها برای کارمندان دولت و ارتشیان نیز تسری پیدا کرد.